همه ما در زندگی روزانه خود با قراردادهای مختلفی سر و کار داریم. از خرید و فروش خانه و اتومبیل گرفته تا قراردادهای شرکتی مختلف. در تمامی این قراردادها طرفین قرارداد شرایطی را قبول کرده و خود را ملزم می‌دارند تا طبق قرارداد موجود رفتار نمایند. پیشرفت‌های جدید مختلف که در حوزه تکنولوژی شاهد آن هستیم مخصوصا نوآوری‌های مختلفی که در حوزه بلاکچین و بسترهای غیر متمرکز با آنها روبرو شده‌ایم این امکان را برای ما بوجود آورده‌اند تا بتوانیم قراردادهای متداول موجود را با کمک کدهایی نوشته شده در بستر‌هایی غیر متمرکز به صورت هوشمند و خودکار درآورده و با حذف واسطه‌های موجود بتوانیم مزیت‌های فراوانی را در استفاده از آنها برای کاربران ایجاد نماییم. با ترکیب کدهایی که در بسترهای غیرمتمرکز نوشته می‌شوند با قراردادهای متداول امروزی مفهومی به نام smart contract یا همان قرارداد هوشمند را خواهیم داشت. قراردادهای هوشمند(smart contract) در بستر بلاکچین با ایجاد ساز و کاری هوشمندانه و امن میتوانند با کاهش هزینه‌ها و ایجاد بستری ایمن و غیر متمرکز، کاربردهای مختلفی را برای عموم کاربران داشته باشند. در این مقاله شما را با قرارداد هوشمند (smart contract) آشنا خواهیم کرد.
قرارداد معمولی چیست؟
برای اینکه موضوع روشن تر شود در ابتدا به تعریف قرار داد معمولی می‌پردازیم. در زندگی روزمره با قرار دادهای معمولی مختلفی روبرو هستیم. بسته به اینکه این قرار دادهای معمولی چه مسئولیتی را برای طرفین قرار داد ملزم می‌داند می‌تواند بصورت مکتوب و یا شفاهی بین طرفین قرار داد صورت بگیرد. حال اگر بخواهیم تعریفی ساده از قرار داد معمولی ارائه دهیم می‌توانیم بگوییم به الزامات و شرایطی که دو یا چند شخص و یا گروه خود را متعهد به انجام آن کرده و شرایط خود را برای خروج از قرار داد در صورت عدم رعایت برخی شرایط اعلام می‌کنند، قرار داد معمولی می‌گویند. طبق این تعریف وجود طرفین و شرایطی که متعهد به انجام آن هستند و شرایطی که طرفین در صورت بوجود آمدن آن میتوانند از قرار داد خروج نمایند از موارد اصلی یک قرار داد معمولی است.
تعریف قرارداد هوشمند
همانطور که از نام آن برداشت می‌شود قرار داد هوشمند (smart contract) نوعی قرار داد است که بصورت خود کار و هوشمندانه طبق الگوریتم برنامه نویسی شده، کار‌هایی را انجام می‌دهد. همانطور که در مقدمه به آن اشاره شد وجه تمایز قرار داد هوشمند (smart contract) با برنامه‌های معمولی کد نویسی شده در استفاده از بستر بلاکچین است که بر امنیت آن به شدت می‌افزاید و از طرفی با حذف واسطه‌ها موجب کاهش هزینه‌ها می‌شود. اتریوم به عنوان اولین بستر بلاکچینی که توانسته این امکان را به کد نویسان بدهد که قرار دادهای هوشمند را بتوانند روی آن بنویسند تحولی بزرگ در کاربرد بسترهای بلاکچینی بوجود آورده است. یک قرار داد هوشمند (smart contract) را میتوانید همانند یک دستگاه خودکار تجسم کنید که در حوزه‌های مختلف، کار‌های مختلفی را بنا بر آنچه برنامه نویس می‌خواهد انجام می‌دهد. برنامه‌های گوناگونی که در بستر بلاکچین در اختیار کاربران قرار می‌گیرند بصورت خودکار انجام می‌شوند و هیچ فرد و ارگان خاصی به آن نظارت نداشته و با توجه به ذات غیر متمرکز آن و ثبت شدن در بستر بلاکچین از هر گونه سانسور و تغییر حتی توسط خود برنامه نویس محفوظ است.
تفاوت قراداد هوشمند و معمولی چیست؟
تفاوت اصلی بین قرار دادهوشمند و قرار داد معمولی در استفاده از بستر بلاکچین است. فناوری بلاکچینی قابلیت‌های بسیاری را در اختیار برنامه‌هایی که روی آن نوشته می‌شود می‌گذارد. در واقع تمام تسهیلات و امتیازاتی که یک بلاکچین دارد را میتوان برای قرار دادهای هوشمند نیز در نظر گرفت. از مهمترین این امتیازات که در واقع از تفاوت‌های آن با قرار دادهای معمولی نیز به حساب می‌آید، غیر متمرکز بودن و توزیع شدگی آن است که این خود می‌تواند مزایای بسیار دیگری را برای کاربران به ارمغان بیاورد. توزیع شدگی و عدم تمرکز در بستر بلاکچین و قرار دادهای هوشمندی که از این بستر استفاده می‌کنند باعث امنیت بالای این قرار دادها شده بگونه‌ای که تمامی اطلاعات بصورت رمزنگاری شده در دفتر کل توزیع شده بصورت زنجیره بلوک‌های به هم پیوسته ذخیره می‌شوند و یک نسخه از این دفتر کل توزیع شده در اختیار نود‌های شبکه قرار گرفته و هر گونه تغییر در آن باید با اجماع همگانی این نود‌ها انجام شود.
بنابراین بسیار روشن است که قرار دادهای هوشمند از هر گونه دستکاری و دخالت محفوظ بوده و تغییرات آن باید توسط اجماع نود‌های شبکه پس از رای گیری انجام گیرد. در صورتی که در قرار دادهای معمولی ساز و کار به شکلی کاملا سنتی بوده و معمولا مفاد قرار داد در برگه‌ای کاغذی نوشته شده و توسط نهادی متمرکز تایید می‌شود که این می‌تواند خود موجب آن شود که نهاد متمرکز خاصی کنترل و تایید قرارداد معمولی را عهده دار شود که موجب انحصار و بوجود آمدن سانسور و اعمال سلیقه‌های این نهاد واسطه‌ای خواهد شد. از دیگر مزیت‌های قرار دادهای هوشمند(smart contract) نسبت به قرار دادهای معمولی حذف واسطه‌های هزینه بر و وقت گیر است. شما برای نوشتن و یا استفاده از قرار دادهای هوشمند نیاز به نهاد‌های واسطه‌ای متمرکز نخواهید داشت که این موجب کاهش در هزینه‌های جانبی و اضافی خواهد شد.
چگونگی عملکرد قرار داد هوشمند؟
برای اینکه از چگونگی عملکرد قرار دادهای هوشمند آگاه شوید مثالی کاربردی را با هم مرور می‌کنیم. فرض کنید شما قصد دارید مبلغی را سرمایه گذاری کنید، مبلغی که برای سرمایه گذاری خود اختصاص داده‌اید به قدری نیست که بتوانید با آن ملک یا طلا و یا دیگر کالاهای ارزشمند برای سرمایه گذاری را انتخاب کنید، بنابراین شما تصمیم می‌گیرید به بانکی مراجعه کرده و حسابی با سودی مشخص باز کنید. برای این کار در واقع شما پول خود را به نهادی متمرکز ( در اینجا بانک) سپرده گذاری میکنید تا این نهاد با سرمایه گذاری‌های مختلفی که با پول شما انجام می‌دهد درصدی از سود حاصل را به عنوان سود سرمایه گذاری به شما پرداخت نماید. همین کار را یک قرار داد هوشمند در بستر بلاکچین نیز می‌تواند برای شما انجام دهد و سود حاصل را به آدرس مشخصی که شما آن را تایید میکنید واریز کند. نکته‌ای که وجود دارد این است که تمامی این کار توسط کدهایی برنامه نویسی شده در بستر بلاکچین صورت گرفته و هیچ نهاد واسطه‌ای به آن نظارت و یا دخل و تصرفی ندارد. شما به عنوان کاربر هنگام استفاده از این قراردادهای هوشمند همان خدماتی را که بانکداری به شما ارائه می‌دهد و حتی بیشتر را میتوانید دریافت کنید که از آن جمله میتوان به گرفتن سود حاصل از سرمایه گذاری، گرفتن وام و حتی وام دادن به کاربران دیگر را اشاره نمود. البته این تنها به عنوان مثالی از نحوه عملکرد قرار دادهای هوشمند در حوزه مالی بود. استفاده از قرار دادهای هوشمند در حوزه‌های دیگری از جمله آموزش، بازی، بهداشت و درمان، املاک و غیره را میتوان نام برد.
کاربرد قرارداد هوشمند؟
شاید با مطالعه امکانات و مزایای مختلفی که قرار دادهای هوشمند در اختیار ما قرار می‌دهد این سوال برای شما پیش بیاید که کاربردهای قرار دادهای هوشمند در چه حوزه‌هایی است؟ برای گرفتن جواب این سوال کافیست که مقداری به ماهیت قرار دادهای هوشمند (smart contract) توجه داشته باشید. همانطور که پیش تر به آن اشاره شد قرار دادهای هوشمند در واقع کدهایی هستند که توسط زبان برنامه نویسی مخصوصی در بستر بلاکچین نوشته می‌شوند و همانند دیگر اپلیکیشن‌های متمرکز نیاز‌های مختلف کاربران را برطرف کرده و یا خدماتی را ارائه می‌دهند. برای همین شما استفاده و کاربرد قرار دادهای هوشمند را در حوزه‌های مختلفی میتوانید مشاهده نمایید که از آن جمله میتوان به ثبت هویت دیجیتال، رای گیری‌های مختلف، مدیریت زنجیره تامین، بیمه و خدمات مالی مختلف اشاره نمود.
مشکلات قرار داد هوشمند؟
مهمترین مشکلات یا معایبی که یک قرار داد هوشمند می‌تواند داشته باشد در ارتباط با خطای انسانی در هنگام نوشتن کد‌های قرار داد هوشمند است. همانطور که پیش تر به آن اشاره شد قرار دادهای هوشمند در واقع کدهایی برنامه نویسی شده در بستر بلاکچین هستند. این کد‌ها توسط برنامه نویسانی که به محیط‌های برنامه نویسی در بستر بلاکچین و زبان برنامه نویسی آن تسلط کافی دارند نوشته می‌شود. این برنامه نویسان ممکن است در نوشتن این برنامه‌ها دچار خطا و اشتباه شوند و با توجه به ذات غیر متمرکز این برنامه‌های بلاکچینی، این قرار دادهای هوشمند میتوانند باعث مشکلاتی برای کاربران خود شوند. بنابراین شرکت‌هایی برای آدیت این کد‌ها بوجود آمده‌اند تا این کد‌ها را بازبینی کرده و مشکلات احتمالی را قبل از اجرا در بستر بلاکچین رفع نمایند. از دیگر مشکلات قابل ذکر میتوان از عدم وجود قانون گذاری در بیشتر کشور‌ها در ارتباط با استفاده از قرار دادهای هوشمند و عدم به رسمیت شناختن آنها توسط دولت‌های مختلف اشاره نمود که این موضوع در آینده و با فراگیر تر شدن کاربردهای قرار دادهای هوشمند و قانون گذاری آن توسط کشور‌های مختلف قابل رفع است.
نتیجه گیری
بستر اتریوم به عنوان اولین بستر بلاکچینی که از قرار دادهای هوشمند پشتیبانی می‌کند این قابلیت را برای توسعه دهندگان خود فراهم آورد تا بتوانند قرار دادهای هوشمند خود را در بستر بلاکچین پیاده سازی کرده و از مزایای فراوان آن بهره ببرند. این قرار دادهای هوشمند در واقع برنامه‌های نوشته شده در بستر بلاکچینی هستند. بنابراین از تمام مزایا و خصوصیات بلاکچین برخوردار هستند. با معرفی قرار دادهای هوشمند تحول بزرگی در حوزه بلاکچین حاصل شد. این تحول به خاطر این بود که با اجرای قرار دادهای هوشمند در بستر بلاکچین با توجه به ذات توزیع شده آن دیگر نیازی به نهاد‌های واسطه‌ای نبود و همین امر باعث کاهش هزینه‌ها و بالاتر رفتن امنیت و حفظ حریم خصوصی افراد در ارتباط با استفاده از قراردادهای هوشمند شده است.
